Мақалада студенттердің зияткерлік және шығармашылық қабілеттері мен когнитивті-әрекеттік стилін факторлық талдау арқылы эмпирикалық зерттеудің нәтижелері қарастырылған. Ең алдымен, зияткерлік және шығармашылық қабілет, когнитивті стиль, когнитивті-әрекеттік стиль және жалпы оқу стильдеріне байланысты ғылыми еңбектерге шолу жасалынды. Зерттеу барысында 18–22 жас аралығындағы Алматы қаласы ЖООның 80 студентіне қашықтықтан зияткерлік және шығармашылық қабілеттер мен когнитивті-әрекеттік стильді анықтайтын Р. Амтхауэрдің «Зият құрылымы» тесті, Е.Е. Туниктің «Тұлғалық шығармашылықты диагностикалау» әдістемесі, Торренстің креативтілік тесті және Л. Ребекканың «Когнитивті-әрекеттік стильді анықтау» психодиагностикалық әдістемелері жүргізілді. Ал аталған айнымалылар қиылысындағы өлшемдерді анықтауда SPSS бағдарламасы арқылы факторлық талдау (Варимакс айналысы) қолданылды. Нәтижесінде жалпы көлемі 29 шкала мынадай 8 құрамдас шкалаға жинақталды және оған жалпылама атау берілді: «когнитивті-әрекеттік стиль», «жүйелі ойлау», «интуитивті тапқырлық», «табандылық», «вербалды зият және комбинаторлық ойлау», «жаңашылдық», «зейін шоғырлануы», «қиял жүйелігі». Аталған құрамдас шкалаларға құрылымына байланысты сипаттама берілді. Зерттеу нәтижесін педагогикалық психология саласындағы зерттеушілер, мектеп мұғалімдері мен ЖОО оқытушылары білім алушылардың танымдық ақпаратты қабылдау, өңдеу және әрекет ету ерекшеліктерін анықтауда пайдалана алады.

«Жасөспірімдердің жеке ерекшеліктері мен кәсіби бағдарларының өзара байланысы» мақаласы тұлғаның жеке сипаттамалары мен жасөспірімдердегі кәсіби жолды таңдау арасындағы байланысты зерттейді. Авторлар зерттеуді әртүрлі жастағы жасөспірімдер тобына және әлеуметтік-экономикалық мәртебеге сауалнама жүргізу және тестілеу арқылы жүргізді. Зерттеу тұлғаның ерекшеліктерін бағалау үшін әртүрлі психологиялық құралдарды қолданды, мысалы, тұлға түрін, мотивациясын және кәсіби қалауын анықтауға арналған тесттер. Талдау нәтижелері экстраверсия, тәуелділік, шығармашылыққа бейімділік және берілгендік дәрежесі сияқты белгілі бір жеке қасиеттер жасөспірімдердің кәсіби фокусымен байланысты екенін көрсетті. Мақала кәсіби бағдарлау жұмысын ұйымдастыруда жасөспірімдердің жеке ерекшеліктерін ескерудің маңыздылығын көрсетеді. Авторлар зерттеу нәтижелерін жасөспірімдердің жеке кәсіби өзін-өзі анықтау жоспарларын әзірлеу үшін, сондай-ақ олардың жеке қасиеттері мен мүдделеріне сәйкес келетін даму және білім беру жолдарын анықтау үшін пайдалануды ұсынады. Жалпы, бұл ғылыми мақала жасөспірімдердің жеке ерекшеліктері мен кәсіби бағыттылығы арасындағы байланысты жақсы түсінуге мүмкіндік береді, бұл мамандық таңдау процесіне және болашақ мансапта жетістікке жетуге оң әсер етуі мүмкін.

Мақала тұлғаның мазасыздығының тамақтанудың бұзылуының дамуына әсер етуінің теориялық аспектісін зерттеуге арналған. Анорексия нервозасы, булимия нервозасы немесе пароксизмальды шамадан тыс тамақтану сияқты тамақтану бұзылыстары басқа психикалық бұзылулармен жиі үйлесетіні белгілі. Бұл бұзылуларға депрессия, жалпы мазасыздықтың бұзылуы, әлеуметтік мазасыздықтың бұзылуы, PTSD және обсессивті-компульсивті бұзылулар кіруі мүмкін (бірақ олармен шектелмейді). Тізімнен көріп отырғанымыздай, көбінесе тамақтану бұзылыстарымен қатар жүреді мазасыздық, бұл жалпыланған мазасыздықтың бұзылуында, әлеуметтік мазасыздықтың бұзылуында және белгілі бір дәрежеде обсессивті-компульсивті бұзылыста көрінеді. Бұл байланысты дәлелдеген көптеген ғылыми зерттеулер жүргізілгенімен, олардың көпшілігі алынған нәтижелердің пайдалылығын шектейтін әдістемелік мәселелерден зардап шегеді.

Бұл зерттеуде аутистік спектрінің бұзылуының (AСБ) ауырлығын төмендету мақсатында интенсивті, интерактивті және жеке араласу әдісі (3i) қатаң дамушы ойын терапиясы қолданылды. АСБ ауырлығындағы өзгерістерді бағалау және бақылау кезінде ықтимал әсер етуші факторларды анықтау үшін 3 ай ішінде 3i тәсіліне қатысқан 12 балаға ретроспективті талдау жүргізілді. Балалардағы аутизмді бағалау шкаласын (CARS) және аутизмді диагностикалау бойынша қайта қаралған сұхбатты (ADI-R) пайдалана отырып, АСБ ауырлығын жүйелі бағалау 2023 жылдың қыркүйегі мен желтоқсаны аралығында 3i әдісі бастаған 25 пациентте жүргізілді. Оның ішінде 12 пациент (орташа жасы: 4 жас) бақылаудың екінші айында қайта тексеруден өтті. Стьюденттің жұптасқан t-тесттерімен статистикалық салыстыру 3i араласуының 2 айынан кейін CARS және ADI-R көрсеткіштерінің айтарлықтай төмендегенін анықтады, сәйкесінше өзара әрекеттесу, байланыс және қайталанатын мінез-құлық көрсеткіштерінің 10%, 21%, 22,5% және 20% төмендегенін көрсетті. Қатысушылардың шамамен 34% және 40,7% сәйкесінше CARS шкаласы мен ADI-R сұхбатына негізделген АСБ ауырлығының төменгі санаттарына көшті. Бірнеше сызықтық регрессия модельдері емдеудің жоғары қарқындылығы (аптасына 10 сағаттан астам) ADI-R өзара әрекеттесу көрсеткішінің жоғарылауымен сенімді түрде байланысты екенін көрсетті. Бастапқыда ауызша субъектілер ретінде жіктелген пациенттер CARS, ADI-R өзара әрекеттесу және ADI-R коммуникативтік көрсеткіштерінде жақсы нәтиже көрсетті. Сонымен қатар егде жастағы емделушілерде ADI-R өзара әрекеттесу көрсеткіштерінің айтарлықтай жақсаруы байқалды. Дегенмен бастапқы кезеңде жынысқа, АСБ ауырлығына немесе ілеспе ауруларға айтарлықтай әсер еткен жоқ. 12 баланы қамтыған бұл зерттеу 3i терапиясы өзара әрекеттесуді, қарым-қатынасты және қайталанатын мінез-құлықты жақсарта отырып, АСБ ауырлығының айтарлықтай төмендеуіне әкелетінін көрсетеді. Баламалы араласулармен салыстырғанда 3i ойын терапиясының салыстырмалы тиімділігін бағалау үшін бақылау топтарына қатысты болашақ зерттеулер қажет.

Мақала тұңғыш баланың жеке ерекшеліктерінің көрінісін зерттеуге арналған. «Тұңғыш баланың ересек өмірдегі жеке ерекшеліктерінің көрінісі» тақырыбындағы зерттеу жұмысы ересек жастағы адамның жеке басының қалыптасуына отбасындағы тұңғыш, үлкен бала тәжірибесінің әсерін талдауға бағытталған. Жұмыста ата-ана тәрбиесі, отбасылық қарым-қатынас және тұңғыш баланың мінез-құлқында, әлеуметтік қарым-қатынасында және есейген кездегі кәсіби өсуінде көрінетін жеке ерекшеліктерінің өзара байланысын зерттеуге көңіл бөлінген. Зерттеудің мақсаты – тұңғыш балалардың психологиялық даму ерекшеліктерін және ұзақ мерзімді перспективада жеке қасиеттерін қалыптастыруға отбасындағы рөлінің әсерін анықтау. Нәтижелер тұңғыш баланың отбасылық контексттегі рөлінің әсерін тереңірек түсінуге тырысатын психологтар, тәрбиешілер және отбасылық динамика мамандары үшін пайдалы болады.

Қазіргі заманғы білім беру ортасы студенттердің кәсіби дамуының маңызды факторы ретінде білім беру дербестігін қалыптастыруды талап етеді. Зерттеудің мақсаты – білім беру дербестігін қалыптастыру кезеңдерін теориялық негіздеу және эксперименттік тексеру. Негізгі міндеттерге бар әдістерді зерделеу, дербестікті дамыту бағдарламасын әзірлеу және оның тиімділігін бағалау кірді. Жұмыста әдебиеттерді талдау, педагогикалық бақылау және диагностикалық сауалнамалар сияқты теориялық және эмпирикалық әдістер қолданылды. Зерттеу нәтижелері кезең-кезеңімен жүргізілетін тәсілдің маңыздылығын растады, бұл студенттердің мотивациясын, өзін-өзі ұйымдастыруын және рефлексиясын арттыруға мүмкіндік берді. Дайындалған бағдарлама білім беру мекемелерінде қолдануға бейімделіп, студенттердің кәсіби дайындығының табысты өтуіне ықпал етеді. Зерттеудің үлесі – білім беру дербестігін дамытуға бағытталған әдістеме жасау, бұл педагогикалық тәжірибені кеңейтуге мүмкіндік береді.

Мақаланың басты мақсаты орыс тілді аудиторияда қазақ тілін үйрету, оқытып-үйрету және оқытып меңгерту үдерістерінің айырым белгілерін ерекшелеу болып табылады. Тілді меңгерту әдістемелеріне талдау жасалып, олардың тиімді жолдарын үлгі ретінде ұсынады. Оқулық немесе оқу құралдарының тіл меңгерушілер деңгейіне лайықты жазылу қажеттілігі, оқытушының сол оқулықтарды жетілдіре пайдалануы жөнінде ұсыныс-пікірлер айтылады. Мақаладағы өзекті мәселелердің бірі – теориялық тақырыптарды меңгертудің қарапайым әрі шынайы жолдарын табу. Ереже мен тілдік қолданыстағы сәйкессіздікті болдырмау нұсқалары дәйекті дәлелдермен берілген. Мектеп пен жоғары оқу орындары шәкірттеріне арналған оқулық пен оқу құралдарының үдемелі сабақтастығы қазақ тілін меңгертудегі нәтижелі көріністің негізі болатындығына баса назар аудартады.

Қазіргі заманғы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер мен қоғамның қарқынды дамуы жағдайында ынтымақтастық табысты әлеуметтену мен кәсіби дамуға қажетті негізгі құзыреттердің бірі болып табылады. Ұжымда тиімді өзара әрекеттесу, топпен жұмыс істеу, әртүрлі әлеуметтік жағдайларға бейімделу қабілеті жеке тұлғаның дамуын ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік интеграцияны қамтамасыз ететін маңызды дағды болып табылады. Зерттеудің мақсаты – жастардың ынтымақтастық технологияларын қалыптастыру моделін сынақтан өткізу. Негізгі міндеттер – дағдылардың ағымдағы деңгейін түзету, әлеуметтік-педагогикалық бағ дарламаны әзірлеу және нәтижелерді талдау. Зерттеудің әдістемесі тесттерді, кейстерді, рефлексиялық тәжірибелерді және деректерді өңдеудің статистикалық әдістерін пайдалануға негізделеді. Экспериментке 17–23 жас аралығындағы, әртүрлі әлеуметтік топтардың өкілдері болып табылатын және әлеуметтік өмір тәжірибесі бар 264 адам қатысты. Зерттеу нәтижелері қатысушылардың көпшілігінің когнитивтік және әрекеттік құзыретінің төмен деңгейін, ал эмоционалды-мотивациялық компонентінің жоғары деңгейін көрсеткенін көрсетті. Ұсынылған модель когнитивтік және кәсіпкерлік құзыреттіліктер көрсеткіштерін арттыруға мүм кіндік береді. Жұмыстың құндылығы тиімді диагностикалық құралдар мен бәсекеге қа білеттілікті қалыптастыру бағдарламасын әзірлеуде, бұл әлеуметтік-мәдени қызмет әдістемесін дамытуға ықпал етеді. Практикалық жаңашылдығы – әзірленген модельді білім беру саласында жастармен жұмыс істеуге қолдану мүмкіндігі.

Бұл жұмыста аймақтық деңгейдегі білім беру саласындағы ерекшеліктеріне назар аудара отырып, желілік өзара әрекеттесу ұғымы зерттеледі. Зерттеудің мақсаты-әртүрлі ғылыми пәндердегі «желілік өзара әрекеттесу» терминін түсіндірудің қолданыстағы тәсілдерін жүйелеу және оның білім беру контекстіндегі маңыздылығын анықтау. Жұмыста ғылыми еңбектерге теориялық талдау және әртүрлі деңгейдегі білім беру ұйымдарының өзара әрекеттесу мысалдарын эмпирикалық зерттеу қолданылады. Мектептер мен жоғары оқу орындары арасындағы желілік өзара іс-қимылды, сондай-ақ білім беру жүйесін дамытудағы қашықтықтан оқыту сияқты желілік технологиялардың рөлін талдауға басты назар аударылады. Зерттеу нәтижелері желілік өзара іс-қимыл инновациялық білім беру бағдарламаларын құруға және аймақтағы білім беру жүйесін дамытуға ықпал ететіндігін көрсетеді. Жұмыстың практикалық маңыздылығы білім беру процестерін жақсарту және ресурстарды пайдалануды оңтайландыру үшін пайдалануға болатын желілік өзара әрекеттесу мо дельдерін ұсынуда жатыр. Жұмыстың білім саласына қосқан үлесі желілік өзара әрекеттесуді және оның білім беруді инновациялық дамыту үшін әлеуетін терең түсінуден тұрады.

Мақалада жаңартылған бағдарлама бойынша орта мектептерде Ахмет Байтұрсынұлы мұрасының оқытылуы туралы мәселелер қарастырылған. Қазақ әліпбиін (төте) түрлеп, қолданысқа ұсынған ғалымның мерзімді басылым беттерінде жарық көрген оқу-ағарту саласы жөніндегі мақалалары өз ішінен жіктелді. Бастауыш сынып оқушылары мен жасы ұлғайғандардың сауатын ашу үшін жазылған тұңғыш «Оқу құралы» авторының қазіргі таңда орта мектептерде оқытылатын шығармалары ғылыми сараланды. Ақын мұрасы 2-3-4-5 сыныптарда оқытылатындығы анықталып, сол шығармаларға талдау жасалды.