Бірінші курс студенттерінің бейімделуі қазіргі зерттеу саласында негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Бейімделу кезеңі барлық оқу кезеңінде жүреді. Алайда, аса маңызды кезең, өзіндік іргетасын қалайтын бірінші курста оқу кезеңі. Болашақ маманның кәсіби іс-әрекеті оның бейімділік деңгейіне байланысты. Мақалада колледждегі бірінші курс студенттерінің әлеуметтік-психологиялық бейімделуін зерттеудегі констатациялық эксперимент нәтижелері келтірілген. Зерттеу жұмысы Алматы мемлекеттік политехникалық колледжінің базасында жүргізілді. Зерттеуге оқытудың әртүрлі бағыттары бойынша оқитын бірінші курс студенттері қатысты. Зерттеу нәтижесінде білім беру мекемесіне бейімделуі қиынға соғатын студенттердің бар екендігі анықталды. Студенттердің колледжге ойдағыдай, табысты бейімделуі үшін оңтайлы жағдай жасау қажет. Колледжге бейімделу үдерісінде байқалатын мазасыздық, қорқыныш, қарым-қатынас қиындықтарын жеңу, өзін-өзі оң бағалау, өзіндік «Менін» дұрыс қалыптастыру үшін ұжымда қолайлы психологиялық ахуал құруға, сондай-ақ тұлғааралық тиімді қарым-қатынас дағдыларын дамытуға бағытталып арнайы құрастырылған тренингтік бағдарлама іске асырылуы тиіс.

Мақалада жасөспірімдердің дау-дамай жағдайында мінез акцентуациясы мен мінез-құлық стратегиясының байланысы зерттеледі. Мінез акцентуациясы, мінез-құлық стратегиясын зерттеу әдісі ретінде К. Леонгардтың «Мінез акцентуациясын анықтау» әдістемесі қолданылады. Бұл әдістеменің көмегімен тұлғаның түрлі типтерін бөлуге болады. Сондай-ақ, К.Томастың «Дау-дамайға жауап беру тәсілдерін бағалау» әдістемесі бар. Осы әдістеменің көмегімен даулы жағдайда респонденттің мінез-құлқының жиі таңдалатын тактикасы, қиын жағдайларда оның қарым-қатынас құру ерекшеліктері анықталады. Тест авторлары қақтығыстағы адамның мінез-құлқының бес стратегиясын анықтады: бәсекелестік, ынтымақтастық, ымыраға келу, қашқақтау, бейімделу. Авторлар Е.М. Моросанованың «Мінез-құлықты өзіндік реттеу стилі» сауалнамасын қолданады. Сауалнама бес шкалаға топтастырылған қырық алты тұжырымнан тұрады: жоспарлау, моделдеу, бағдарламалау, нәтижені бағалау, икемділік және дербестік.

Өмірге төзімділік мәселесі қазіргі уақытта өте өзекті. Қоғамдағы қарқынды әлеуметтік, экономикалық, саяси өзгерістер, техникалық және технологиялық өзгерістердің жылдамдығы адамның психологиялық денсаулығына әсер етіп, күйзеліске, неврозға, орынсыз мінез-құлық, депрессиялық күйлерге әкеледі. Қазіргі әлемде адамзат күйзеліспен, функционалдық жүктемелермен және өмірдің мәнін жоғалту сияқты мәселелермен көп кездесуде. Осыған байланысты мақалада жеке тұлғаның өміршеңдігін зерттеудің маңыздылығы көрініс тапты. Мақаланың мақсаты – шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектеріндегі өмірге төзімділік компоненттерінің эмпирикалық зерттеулерін талдау болып табылады.

Басқару қызметі туралы кеңестік және шетелдік әдебиеттерді талдай отырып, авторлар басқару стилінің ерлер мен әйелдердің көшбасшылық сипаттамаларына, сондай-ақ қоғамда болып жатқан гендерлік мәселелерге психологиялық тұрғыдан зерттеулер жүргізді. Бүгінгі заман талаптарына сай әйел затының құндылық бағдарлары, тұлғалық ерекшеліктері, мінез-қырлары өзгеріп және де кәсіби қабілеттері де жетіле түскен сияқты. Қазіргі уақытта әйел-басшылардың болуы жаңалық емес, сонымен қоса әйел-басшылардың ер-басшылармен бәсекеге түсіп жүргендері де анық. Осы тұрғыдан қарастыра келе, басшының гендерлік ерекшеліктері тұлғалық ерекшеліктермен ажыратылатыны анықталды.

Мақалада компьютерлік ойындарға тәуелділіктің студенттердің жеке тұлғалық қасиеттеріне әсері туралы мәселе сипатталған. Аталған мәселе бойынша шетелдік және отандық зерттеулерді теориялық және эксперименттік талдауға көп көңіл бөлінеді. Мақаланың мақсатына сәйкес компьютерлік ойындарға тәуелді студенттердің тұлғалық ерекшеліктері туралы мәліметтер келтірілген. Тәуелділіктің пайда болу механизмдері мен факторлары егжей-тегжейлі қарастырылады.

21 ғасырдың басында адамның психикалық денсаулығы саласындағы жаһандық басымдықтар мен құндылықтар жүйесін қайта қарау процесі жүріп жатыр. Әлемде психикалық және мінез-құлық бұзы лыстарының құрылымы мен оның таралуында өзгерістер орын алды. Психиатрия өзінің дәстүрлі шеңберінен шығып, медициналық психологияның, әлеуметтанудың және т.б. бір бөлігіне айналды. Көршілес салаларға көшіру үшін зерттеудің жаңа бағытының қажеттілігі айқындалды. Тіс дәрігерлеріне тән мінезтанулық қасиеттер, күйнідің пайда болуының қауіпті факторлары ретінде кәсіби күйзеліспен күресу стратегияларының ерекшеліктер жеткілікті зерттелмеген. Сондықтан клиниканы, динамиканы, болжамды және стоматологиялық дәрігерлердің мазасыздық-депрессиялық бұзылуларды емдеу ерекшеліктерін зерттеу қазіргі психиатрия мен стоматологияның өзекті мәселесі болып табылады.

Мақалада мектеп жасына дейінгі балалардың эмоционалды интеллектісін қалыптастыру бойынша эмперикалық зерттеу жүргізілді. Қазіргі уақытта мектеп жасына дейінгі балалардың эмоционалды интеллектін зерттейтін зерттеулер көп емес. Көбінесе зерттеушілер тек осы эмоционалды интеллект тұжырымдаманың болуын анықтаумен шектеледі, оның құрылымдық компоненттерін нақты көрсетпейді. Сондай-ақ, кейбір зерттеушілер мектеп жасына дейінгі балалардағы эмоционалдық саланың ерекшеліктерін зерттеуге баса назар аударатыны, ал кейбіреулері мектеп жасына дейінгі балалардағы эмоцияларды түсінудің дамуын зерттейтіні атап өтіледі. Мектепке дейінгі балалардағы эмоционалды саладағы ең қызықты және маңызды зерттеулер қарастылды. Біз мектеп жасына дейінгі балалардың эмоционалды интеллектінің даму деңгейіне келесі әдістерді қолдана отырып қорытынды жасадық: тәрбиешілерге арналған сауалнама, М.А. Нгуеннің проективті әдістері: «аяқтау: заттар әлемі – адамдар әлемі – эмоциялар әлемі», «үш тілек», «не – неге – қалай». Осы әдістемелердің көмегімен мектепалды топ балаларының эмоцияларының көрсеткіштерін анықтадық. Дамытушы сабақтар ұйымдастырып, мектепалды топ балаларының эмоциялық интеллектілерінің оң динамикасын көруге болатынын анықтадық.

Мақала жасөспірімдердің мінез акцентуациясының оқу қызметіндегі үлгеріміне әсерінің теориялық ас пектісін зерттеуге арналған. Жасөспірімдерді қалыпты мінез өте сирек кездесетіні белгілі. Олардың көпшілігінде жеке мінез кескінінің қалыптасуы шамадан тыс күшейтілген, кейбір жағдайларда селективті осалдық, ал басқаларында жоғары деңгейдегі тұрақтылық байқалады. Жасөспірімдердегі мұндай үйлесімсіздік дәрежесі әр түрлі болуы мүмкін, ең бастысы – мінез акцентуациясының өзіндік сапалық белгілері болуы мүмкін. Олар қоғамда қабылданған этикалық нормаларға әртүрлі жолмен сәйкес келуі мүмкін. Мінез акцентуациялары айқын байқалатын жасөспірімдер «жоғары тәуекел» тобын құрайтыны атап өтіледі. Олар белгілі бір зиянды қоршаған орта әсерлеріне немесе психикалық жарақаттарға бейім. Жасөспірімдік кезеңге көшу кезінде білім алушының оқу қызметі айтарлықтай өзгерістерге ұшырайды Оқу әрекетінің жаңа, жоғары деңгейі оның дербестік дәрежесімен анықталады. Жасөспірімдік кезеңнің басталуы оқу қызметінің ең жоғары деңгейінің қалыптаса бастауымен байланысты. Акцентуацияланған жасөспірімдердің оқу қызметіне қатынасын зерттеу қажет, өйткені бұл кезеңде маңызды іс-әрекеттерге, болашақ мамандықты таңдауға және оқу қызметіне тұрақты қызығушылық дағдылары қалыптасады.

Мақалада студенттердің мансаптық бағдарларын зерттеудің өзектілігі мен қолданыстағы тәсілдері ашылып, зерттеудің алдағы болашағы мен стратегиясы анықталады. Зерттеудің әдіснамалық негіздері көрсетілген, олардың арасында танымның диалектикалық әдісі туралы философиялық ережелер, қатысуы жеке тұлғаны өзгертетін іс-әрекеттің мәні; жүйелік-кешенді, тұлғалық-белсенділік тәсілінің теориялары; жеке тұлғаны қалыптастыру идеялары, кәсіби маманның қалыптасуы; теорияның практикамен байланысы. Психологиядағы мансап пен мансаптық бағдарларды түсіну тәсілдеріне талдау жасалады, сонымен қатар мансаптық бағдарлар жеке тұлғаның кәсіби бағдарлау жүйесіне еніп, мансаптық құрылыстың негізін қалайтын авторлық ұстаным көрсетілген.

Жас жасөспірімдердің психологиялық профилактикасы мен психикасын түзету қажеттілігі қазіргі за манның әртүрлі зерттеушілері мен ғалымдарының еңбектерінде көрінеді (May R., Божович Л.И., Мухина В.С., Эльконин Б.Д.). Қазіргі уақытта жасөспірімдер әлемін қабылдаудың эмоционалдық саласындағы бұзылуларға, оның әлеуметтенуіне, жеке тұлғаның бейімделуіне және басқа да жағымсыз салдарға әкеп соғуы мүмкін тұрақты жасөспірімдердің мазасыздығын түзету әдістері мен әдістемесіне (Прихожан A.M., Старшинина И.В., DeMond M. Grant, Jing Wu, Мынбаева А., Бердибаева С.К. және т.б.) ерекше назар аударылады. Теориялық маңыздылығы жас жасөспірімдердің мазасыздық проблемаларын диагностикалауға және оның детер минанттарын зерттеуге жүйелі, көп деңгейлі тәсілден тұрады; жас жасөспірімдердің мазасыздық деңгейін түзету үшін арт-терапияның мүмкіндіктерін ашуда; арт-терапия негізінде түзету бағдарламасын әзірлеуде; психологияның теориялық бөлімдерін осы зерттеу аясында жасалған қорытындылар мен қорытындылармен толықтыруда.