Назар жетіспеушілігі және гиперактивтілік бұзылысы (НЖГБ) және жасөспірімдердегі эмоционалды реттеу қиылысы: теориялық негіз

Назар жетіспеушілігі және гиперактивтілік бұзылысы (НЖГБ) дәстүрлі түрде атқарушы функция кемшіліктері мен зейіннің реттелмеуі тұрғысынан тұжырымдалады. Алайда, соңғы зерттеулер эмоционалды дисрегуляцияның НЖГБ-нің перифериялық емес, орталық ерекшелігі болып табылатынын көрсетеді, әсіресе эмоционалды талаптар күшейетін жасөспірімдік кезеңде. Бұл теориялық мақала жасөспірімдердегі НЖГБ симптоматологиясы мен эмоционалды реттеу қиындықтары арасындағы екі жақты байланысты зерттейтін интеграцияланған моделді ұсынады. Нейробиологиялық, дамыту және клиникалық зерттеулерді жүйелі шолу және теориялық синтез арқылы біз эмоционалдық реттеуді негізгі НЖГБ симптомдарына әсер ететін және олардан әсер алатын трансдиагностикалық процесс ретінде орналастыратын негіздемені ұсынамыз. Ұсынылған модель осы қиылысқа ықпал ететін ортақ нейробиологиялық субстраттарды, даму траекторияларын және психоәлеуметтік әсерлерді көрсетеді. Сонымен қатар, біз бұл теориялық интеграцияның клиникалық бағалау, араласу дамыту және болашақ зерттеу бағыттары үшін салдарын зерттейміз. Бұл негіздеме НЖГБ-нің дәстүрлі симптомға негізделген тұжырымдамасына қарсы және эмоционалды реттеуді шешу жасөспірімдіктің маңызды даму кезеңінде жан-жақты емдеу тәсілдері үшін өте маңызды болуы мүмкін деп болжайды.

1. Polanczyk G.V., Salum G.A., Sugaya L.S., Caye A., Rohde L.A. Annual research review: A meta‐analysis of the worldwide prevalence of mental disorders in children and adolescents // Journal of Child Psychology and Psychiatry. 2015, no. 56(3), pp. 345–365.

2. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing. 2013.

3. Shaw P., Stringaris A., Nigg J., Leibenluft E. Emotion dysregulation in attention deficit hyperactivity disorder // American Journal of Psychiatry. 2014, no. 171(3), pp. 276–293.

4. Barkley R.A. Emotional dysregulation is a core component of ADHD. Attention-deficit hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and treatment New York, NY: Guilford Press. 2015, pp. 81–115.

5. Sobanski E., Banaschewski T., Asherson P., Buitelaar J., Chen W., Franke B., Faraone S.V. Emotional lability in children and adolescents with attention deficit/hyperactivity disorder (ADHD): Clinical correlates and familial prevalence // Journal of Child Psychology and Psychiatry. 2010, no. 51(8), pp. 915–923.

6. Bunford N., Evans S.W., Langberg J.M. Emotion dysregulation is associated with social impairment among young adolescents with ADHD // Journal of Attention Disorders. 2018, no. 22(1), pp. 66–82.

7. Jaakkola E. Designing conceptual articles: Four approaches // AMS Review. 2020, no. 10, pp. 18–26.

8. Denzin N.K. Triangulation 2.0. // Journal of Mixed Methods Research. 2012, no. 6(2), pp. 80–88.

9. Novak J.D., Cañas A.J. The theory underlying concept maps and how to construct and use them. Technical Report IHMC CmapTools 2006-01 Rev 01-2008. Florida Institute for Human and Machine Cognition. 2008.

10. Sonuga-Barke E.J. The dual pathway model of AD/HD: An elaboration of neuro-developmental characteristics // Neuroscience & Biobehavioral Reviews. 2003, no. 27(7), pp. 593–604.

11. Ochsner K.N., Gross J.J. Cognitive emotion regulation: Insights from social cognitive and affective neuroscience // Current Directions in Psychological Science. 2008, no. 17(2), pp. 153–158.

12. Masten A.S., Cicchetti D. Developmental cascades. Development and Psychopathology. 2010, no. 22(3), pp. 491–495.

13. Halperin J.M., Schulz K.P. Revisiting the role of the prefrontal cortex in the pathophysiology of attention-deficit/hyperactivity disorder // Psychological Bulletin. 2006, no. 132(4), pp. 560–581.

14. Nolen-Hoeksema S., Watkins E.R. A heuristic for developing transdiagnostic models of psychopathology: Explaining multifinality and divergent trajectories // Perspectives on Psychological Science. 2011, no. 6(6), pp. 589–609.

15. Insel T., Cuthbert B., Garvey M., Heinssen R., Pine D.S., Quinn K., Wang P. Research domain criteria (RDoC): Toward a new classification framework for research on mental disorders // American Journal of Psychiatry. 2010, no. 167(7), pp. 748–751.